Reisverslag Podlasië | Dit is de wildste uithoek van Polen

Daslook zo ver als het oog reikt. De groene bladeren en witte bloemen wuiven me zachtjes fluisterend toe, en ik ruik de karakteristieke lucht, die me doet denken aan andere lookplanten. Overal om me heen strekken de witte bloemen zich naar me uit, zover als ik kan kijken, en ik snuif de geur gretig op. De grond is ermee bezaaid, en we zijn de enigen die hier lopen. Het is lunchtijd en we hebben net een plekje uitgezocht op een boomstronk om onze meegebrachte lunchpakketten eer aan te doen.

Het wordt stil terwijl we kauwen en rondkijken. Plotseling beweegt er iets achter een boom vlak naast ons, en we draaien ons om. De beweging schrikt een hert op, dat duidelijk niet gewend is om hier mensen tegen te komen. In paniek rent het dier weg, een kabaal van brekende takken veroorzakend. Als de rust weerkeert, blijft het beeld van een bos waar al honderden eeuwen lang alleen de natuur regeert op mijn netvlies staan. 

Rondom me hoor ik overal vogels fluiten, de wind ruist zachtjes door de bomen en de zon doet haar uiterste best om haar stralen door het bladerdek heen richting de grond te sturen. Het is een vreedzaam tafereeltje, als ik even voorbij ga aan het gevecht op leven en dood dat de bomen en planten hier moeten voeren om het zonlicht daar ver boven ons te bereiken.

Het onbekende Polen

Steeds vaker hoorde ik Polen voorbijkomen als vakantiebestemming met een mooie combinatie van natuur, cultuur en vriendelijke prijzen, dus toen ik de kans kreeg om zelf eens hier te gaan kijken, greep ik die met beide handen aan. Toch moest ik Podlasië wel even op de kaart opzoeken. Om je de moeite te besparen: Podlasië is de regio die helemaal in het oostelijke puntje van Polen ligt, tegen de grens van Litouwen en Belarus (Wit-Rusland) aan, met Bialystok als grootste stad in de regio.

Ook de Oekraïnse grens ligt niet ver hiervandaan, en dus kreeg ik wel wat bezorgde vragen van het thuisfront: ‘Is het daar nu wel veilig?’ Het korte antwoord hierop is: jazeker! Hoewel we wel wat meekrijgen van de gevolgen van de oorlog, voornamelijk door verhalen van de Polen zelf, is het vooral erg rustig hier.

Een vlucht naar Warschau, gevolgd door een autoritje van een uur of drie, en mijn reispartner en ik bevinden ons in het kleine dorpje Białowieża, een hele andere wereld. Als je van natuurreizen houdt, heb je waarschijnlijk weleens van dit gebied gehoord, want rondom dit dorpje bevindt zich het laatste oerbos van Europa, het Białowieski National Park. In 2019 werd het door National Geographic Traveler nog verkozen tot ‘Best Trip’.

Ongeveer 12.000 jaar geleden eindigde de laatste ijstijd, en begon dit bos hier zich al te vormen, zoals op veel andere plekken in Europa. Maar alleen hier bestaat het nog, en heeft de natuur dus alle tijd gehad om een ongekend biodivers gebied te scheppen.

Kortom, ik had genoeg om nieuwsgierig naar te zijn. Gelijk na aankomst kan ik die nieuwsgierigheid al gedeeltelijk bevredigen, want onze gids Joanna komt ons ophalen in ons pension voor een eerste korte wandeling. Ze leidt al 20 jaar toeristen rond, die vanover de hele wereld hiernaartoe komen, en dankzij haar komt de omgeving echt tot leven. Ik raad dus ook zeker aan om een gids in te huren als je naar dit gebied gaat, want de verhalen die Joanna vertelt tijdens ons korte bezoek, transformeren een fraai, bosrijk gebied tot een omgeving vol van leven, geschiedenis en waarde.

Op ontdekking in het oerbos

De volgende dag mogen we weer een hele dag op stap met Joanna. Ditmaal trekken we het strict reserve in, een gebied waar normaal gesproken alleen wetenschappers komen, en waar je een speciale vergunning en gids voor nodig hebt om erin te mogen. Ook als ‘gewone’ toerist kun je zo’n vergunning krijgen, maar dit moet wel ruim van tevoren geregeld worden via email.

Als je pas bij aankomst een tour gaat regelen, ben je beperkt tot de kortere rondleiding (3-4 uur) in het kleinere gebied waar gidsen op kortere termijn een vergunning voor kunnen krijgen. Wij vertrekken in de ochtend, en komen pas rond etenstijd weer terug. Voor we het gebied ingaan, leidt Joanna ons eerst door het plaatselijke museum, gewijd aan de flora en fauna van het gebied. Zo krijgen we een goed beeld van de verschillende soorten bos die we gaan zien vandaag, hoe het gebied tot stand is gekomen en wat er allemaal leeft.

De meest prominente dieren die we tegen kunnen komen zijn natuurlijk de Europese bizons (wisenten) die hier in het wild leven. Alle wisenten die momenteel in Europa leven, stammen af van deze populatie hier. Maar ook elanden, wolven (4 roedels), lynxen, bevers, schreeuwarenden en 240 andere soorten vogels kun je hier bewonderen. In het gebied zelf komen we die dag van de diersoort homo sapiens alleen nog maar een paar parkwachters tegen, en enkele biologen die bezig zijn met een onderzoek.

Mijmerend loop ik door het bos, tot Joanna plotseling met een ruk stil blijft staan en een hand opsteekt. Een gelukzalige glimlach glijdt over haar gezicht. ‘Daar, hoor je dat?’ Ik hoor al de hele tocht van alles fluiten en roepen, dus weet niet wat ze nu heeft gehoord waardoor ze ineens zo gelukkig wordt. Mijn ornithologische kennis blijkt hier jammerlijk ontoereikend. Ze grijpt haar verrekijker en spot een witrugspecht of een kleine vliegenvanger, een vuurgoudhaan of een van de vele andere gevederde vrienden die we die dag tegenkomen (weten wat er nog meer rondvliegt? Klik hier).

Ze weet ze allemaal feilloos te herkennen aan hun gezang, en het is overduidelijk dat haar passie hier ligt. Dit UNESCO Werelderfgoedgebied (sinds 1979) omvat zo’n 4700 hectare en is al enkele malen uitgebreid. Ook om het strict reserve heen ligt nog zo’n 8000 hectare gebied dat wat recenter een beschermde status heeft gekregen.

Om het grotere wild te zien, zal je net zo vroeg uit de veren moeten als al die vogelpracht, want zeker in de zomer gaan de dieren allemaal voor het ochtendgloren op pad. Kom je in de winter, dan kan je de wisenten zelfs in het dorp tegen het lijf lopen, als ze op zoek gaan naar eten en beschutting, maar zodra het wat warmer wordt, verstoppen ze zich goed overdag.

Te laat opgestaan? Dan kan je je heil nog zoeken bij het bizonreservaat vlakbij het dorp, van waaruit het fokprogramma wordt gerund. Wij lopen over de bekende Zebra Zubra trail naar het reservaat, een korte wandeling over een goed onderhouden pad, dat in het seizoen dus ook redelijk druk kan worden. Vandaag komen we echter maar een paar andere wandelaars tegen. In het reservaat zien we binnen een uitgebreide vergelijking tussen de Amerikaanse en Europese bizons, en zien we waar op dit moment de nazaten van de Poolse dieren leven.

Buiten kun je dichtbij de dieren komen voor wat prachtige plaatjes. Ook andere beesten uit het bos kun je hier makkelijk bewonderen. Een wolvin komt ons nieuwsgierig bekijken als we langs haar kooi lopen, die overigens gelukkig ruim genoeg is om haar ook wat privacy te gunnen als ze even geen zin heeft in bezoek.

Tsaren en treinen

Hierna moeten we haast maken om op tijd aan te komen bij de volgende attractie, want we gaan een heel ander deel van Białowieża verkennen. Aan de rand van het dorp liggen nog een paar oude stationnetjes van de privé-spoorlijn van de Russische tsarenfamilie, die hier aan het eind van de 19e eeuw een paleis heeft laten bouwen, met het bos eromheen als privé-jachtdomein. Dit is de voornaamste reden dat het bos zo goed bewaard is gebleven.

Het paleis heeft er niet lang gestaan en is aan het eind van WWII door de Duitsers afgebrand, maar er zijn nog enkele bijgebouwen bewaard gebleven. Zo ook dus de spoorlijn, die nu voor hele andere doeleinden gebruikt wordt. Vanuit het oude goederenstation kun je nu een fietstochtje maken over de rails met een draisine, een soort spoorwagentje waarmee je al fietsend door het bos voortbeweegt. Een leuke bezigheid als de kinderen mee zijn! Na het fietsen kun je in het oude station zelf uitstekend eten of zelfs overnachten in een oude stoomtrein, geheel ingericht in de stijl van de oude tsaren. Alsof je meemag met de oude Oriënt Express!

Noorderlicht

Alsof het allemaal nog niet genoeg natuurschoon is zo, worden we in de avond ook nog eens getrakteerd op het Noorderlicht! De voorspellingen waren zo goed dat we ons na het donker met een dekentje installeren in de tuin. Onze uiterst attente gastheer komt ons nog verblijden met een beker warme glühwein en wat extra dekens, dus we zijn helemaal klaar voor de show. We zitten aardig wat uurtjes in de tuin, en hebben het al bijna opgegeven. De camera’s tonen wel een lichte gloed aan de horizon, maar niks spectaculairs.

Plots zie ik zelfs met het blote oog een gordijn ontstaan aan de horizon dat lijkt te bewegen, en via de camera wordt dat beeld nog honderdmaal spectaculairder. Paars, roze, zelfs vleugen groen trekken voorbij en verplaatsen zich boven de boomgrens even verderop. Alle ontberingen zijn op slag vergeten, en enhousiast schieten we foto na foto. Wat een kadootje!

Hierna is het helaas alweer tijd om verder te gaan naar onze volgende bestemming, maar ongetwijfeld valt er in dit gebied nog veel meer te ontdekken! Onze gids van de volgende dag brengt ons naar ons volgende nationale park. Maar voor we daar zijn, geeft hij ons een inzicht in de historie en cultuur van deze streek. Het is een aantal uren rijden naar Sztabin en het moerasgebied van de Biebrza rivier, het grootste en meest recente nationale park van Polen, met maar liefst 60.000 hectare beschermd gebied.

Onderweg doen we de dorpjes Odrynki, Kruszyniany, Krynki, Supraśl en Tykocin aan en ontdekken we oude houten orthodoxe kerkjes en moskeeën, Joodse en Islamitische begraafplaatsen met graven die teruggaan tot 1699. In Supraśl bezoeken we een oud Orthodox klooster met daarnaast een restaurant waar alle gerechten gebruik maken van eetbare bloemen, een aanrader!

Moe van alle indrukken komen we dan eindelijk aan in Sztabin. Hier gaan onze activiteiten zich voornamelijk op en om het water plaatsvinden, want dat is hier de grote attractie! In de winter loopt een groot deel van dit gebied onder water, en als het water zich terugtrekt in de vroege lente, legt het een uitgestrekt moerasgebied bloot waar dieren als de bever zich uitstekend thuisvoelen, maar ook natuurlijk vele vogels en zelfs de eland is hier een veelgeziene gast.

Het moeras in

Met onze gids Przemysław kanoën we de volgende ochtend 4 uur lang de rivier af, een actieve en tegelijk rustgevende bezigheid. We zien of horen niets anders dan vogels en kabbelend water, geen andere mensen in zicht. De rivier is rustig en de activiteit dus geschikt voor alle leeftijden. Pas als we bijna bij ons eindpunt zijn, komen er weer wat huisjes in zicht. Het dorpje waar we langspeddelen, heeft de rivier altijd als belangrijkste verkeersader gebruikt, zelfs nadat er een weg naartoe werd aangelegd.Een boot bezitten is hier dan ook belangrijker dan een auto bezitten. 

Om onze spieren wat ontspanning te gunnen, springen we ‘s avonds in de sauna, een populaire bezigheid hier. Voor omgerekend ongeveer 35 euro kun je twee uur lang een privé-sauna boeken aan de rivier, vanwaar we een prachtig uitzicht hebben op de rivier en de ondergaande zon. Vanuit deze zelfde plek vertrekken we de volgende dag op een van de vlotten die hier aangemeerd liggen, voor een kort tochtje over een ander deel van de rivier.

De vlotten hebben kleine huisjes met bedden, dus het is mogelijk (en heel populair) om met 2-6 personen meerdere dagen op een vlot de rivier af te zakken. Vanaf het dak van het huisje kijk je uit over de rietvelden naast de rivier en krijg je dus ook beter zicht op wat er daaromheen leeft. Het grote voordeel van zo’n tocht is dat je dus elke dag de zon kunt zien opkomen en ondergaan, als er verder niemand meer in het park is.

Biebrza Nationaal Park is het enige nationale park in Polen waar je na zonsondergang nog aanwezig mag zijn. Helaas is er voor ons alleen tijd voor een dagtochtje, maar stel je eens voor dat je ‘s ochtends vanuit je bed op de rivier de zon kunt zien opgaan en alle dieren wakker ziet worden. Wij zijn al heel tevreden terwijl we in het zonnetje op het dak liggen met een kleine barbecue met lekkernijen binnen handbereik. Wil je het wat actiever, dan kun je meehelpen met het roeien en besturen van het vlot.

Wildlife foto-safari

Tot slot rest ons alleen nog een wandeling met Przemysław door het bos als afscheid van Podlasië. Hij brengt verrekijkers voor ons mee, en een imposante telescoop en camera. Dankzij zijn scherpe ogen ontdekken we wederom een wereld die ons anders ontgaan zou zijn. Om de grootste kans te hebben om elanden te zien, vertrekken we aan het einde van de dag.

Helaas, het mag niet baten, we zien geen elanden in levende lijve, maar wel zien we overal hun sporen, alsook die van wolven en dassen. Ook zien we kraanvogels bij hun nest, de capriolen van een vos die door het hoge gras dartelt, en vogels als watersnip, kievit, kiekendief en verschillende soorten rietzangers.

‘s Avonds stoken we het kampvuur hoog op en staren in de vlammen, waar we de beelden van de afgelopen trip nogmaals de revue laten passeren. De natuur was zonder twijfel de leading lady van deze reis, en ze stelde niet teleur.

Foto van eland en Biebrza van boven met dank aan polen.travel/nl