Reisverslag | De ziel van Finland in Ruka-Kuusamo

Hi Jan! Come on in, we are making a fire! Met die woorden word ik ontvangen als ik uit het busje stap dat me van het vliegveld naar de Adventure Apes Lodge heeft gebracht, een outdoorevenementenbureau in een oud schoolgebouwtje. Geen uitgebreide ontvangst, maar direct vuur maken. Het illustreert hoe belangrijk vuur is als je in de wildernis van ‘polair’ Finland gaat overleven. Vuur geeft drie keer warmte, bij het hout hakken, bij het hout slepen en bij het hout opstoken.

Back to basics

Aldus zit ik enkele minuten later met een immense dolk in mijn handen houtschilfers te snijden die als tondel kunnen dienen om een vuur te ontsteken met een vuursteen. De groep met journalisten en touroperators heeft hoge verwachtingen van mij omdat ik op poolexpeditie ben geweest. Ik kan vast vuur maken, maar ik leg uit dat ik altijd een aansteker en lucifers meeneem. Hier in Finland gaan we terug naar basic survival skills, vuur maken met enkel de bare essentials, een vuursteen, stukken bast en houtschilfers. Het illustreert voor mij meteen waar Finland voor staat, het weer verbinden met de natuur.

Ik lees nog diezelfde avond in het fantastische boek ‘Wildwood, a journey through trees’ een passage die mijn gedachten kracht bijzet:

‘As it burns, wood releases the energies of the earth, water and sunshine that grew it. .. Most of the world still cooks on wood fires, and the vast majority of the world’s wood is used as firewood. In so far as ‘Western’ people have forgotten how to lay a wood fire, they have lost touch with nature.’

Roger Deakin

Dit wordt een week waarin we teruggaan naar de basis, naar de natuur. Ik neem graag het woord rewilden in de mond, terug naar waar we vandaan komen.

Ruka-Kuusamo, gebied van sparrenbos

Ik ben eerder in Noorwegen en Zweden geweest voor hike- en schaatstochten, maar dit is de eerste keer dat ik Finland bezoek. Ik heb eigenlijk geen goed beeld, geen verwachtingen en ik ga er open in. Ik ben geland in het prachtige Ruka-Kuusamo, een regio in het noordoosten in Lapland tegen de grens met Rusland. De meeste Finse namen moeten meermaals worden gerepeteerd voor ze verankerd zijn in het brein. Zo op het oor heeft de taal iets Narniaans en dat draagt bij aan de mysterieuze sfeer.

Kuusamo is met haar 16.177 inwoners het centrum van noordoost Finland. De stad Kuusamo heeft een kleine luchthaven en een aantal centrale voorzieningen voor de hele regio. Het Sami-volk legde in de 16e eeuw de basis voor dit gebied en de naam Kuusamo is waarschijnlijk afgeleid van een woord dat sparrenbos betekent. Meteen buiten het centrum beginnen de uitgestrekte bossen en meren om niet meer te eindigen.

De regio profileert zich op social media met #coordinatesofnature, zeg maar het equivalent van the middle of nowhere. Zo ervaar ik het ook, een grote witte wereld van hellingen en bossen. Ik ben benieuwd hoe het hier in de zomer is. Finland is het land van de duizenden meren en alleen al in de regio Ruka-Kuusamo liggen er 4.400. Ze zijn nu allemaal bedekt met een immense laag ijs, maar in de zomer moet het hier een doolhof van water en stroompjes zijn.

Ik zet voet op het vliegveld van Ruka-Kuusamo. In de ontvangsthal – zaaltje – komt Christo net aanlopen. Een gepensioneerde Fin die voor de lol nog op de taxi rijdt. Ik schud zijn stevige hand voor een plezierige rit over besneeuwde wegen, met aan weerszijden een opgespoten muur van sneeuw. Christo gaat op zijn praatstoel zitten en voorziet me de hele weg met bromstem van toeristische informatie. Heerlijk om meteen zo te kunnen onderdompelen en de ins en outs te horen.

Het is relatief warm – net onder nul – daar waar het enkele weken terug minus 30 was met een hoge luchtvochtigheidsgraad. Toen bleven zelfs de Finnen binnen. We tuffen over ellenlange brede besneeuwde wegen die door het witte heuvellandschap meanderen met zo nu en zo dan een enkele auto. Zo hier en zo daar een oplichtende cabin in de wildernis. En verder? Bos. Uitgestrekt sparrenbos zover het oog reikt. Kuusamo noemen de Sami dat dus.

Time stands still

Sinds kort woon ik in Utrecht, het centrum van Nederland en een stad waar het permanent druk is en die tussen 2024 en 2040 wil groeien van 360.000 naar 450.000 inwoners. Het is er permanent druk. Dat gezegd hebbende, is mijn bezoek vanaf het eerste moment letterlijk een verademing. Het is overal leeg, rustig, doodstil en de tijd lijkt langzamer te gaan. Nu heeft sneeuw de eigenschap dat het geluiden en kleuren absorbeert waardoor gevoelige mensen er beter in functioneren. Ik ervaar hier nog een laag extra.

Het is alsof ik een kaasstolp ben binnengestapt en eindelijk mijzelf weer kan voelen en horen. Ik ondernam eerder twee poolexpedities en daar ervoer ik dat koude ervoor zorgt dat alles langzamer gaat. Je moet diverse lagen kleren aan, je banjert door kniediepe sneeuw en over alle handelingen moet je nadenken. De koude vertraagt bewegingen, handelingen, batterijen, maar ook het leven zelf. Omdat alles langer duurt, nemen de mensen meer tijd voor dingen. De koude ontneemt de ratrace haar snelheid. En dat is wat ik hier vind, vertraging.

Toen ik voor het eerst naar het noorden vertrok, merkte iemand op: ‘Daar is alles wit.’ Het tegendeel is het geval, sneeuwlandschappen tonen alle kleuren van de regenboog. Zo blijkt ook hier weer. Nu hangt er een donkerpaarse avondgloed, net in het vliegtuig kleurde het bos fluorescerend geel bij de ondergaande zon, morgenochtend zal de horizon donkerblauw met oranje kleuren. Door de koude wordt het asfalt gitzwart net als de rivieren die door het landschap stromen als kolkende motorolie. Als koude een kleur moet hebben is het dit zwart.

Lokale weetjes

Overal zie ik sparren en berken verspreid door de velden staan als individuele strijders die samen uit het landschap oprijzen als een legioen. Ik houd van dit pure, simpele landschap waar het wild nog de overhand heeft en wij mensen het nakijken. Ik krijg zin om te rennen door deze uitgestrekte wildernis. Christo deed dat in zijn jongere jaren op ski’s. Vanochtend ging hij ijsvissen. Niks gevangen, zeker te warm.

Christo legt uit dat het eerste administratieve centrum 200 kilometer zuidelijker ligt en de noordelijkere stad idem. Hier zijn voorzieningen omdat het een gebied is dat toeristen ontvangt. Ongeveer 30 a 40 jaar geleden vertrokken veel Finnen hier naar Zweden om bij bedrijven als Volvo te gaan werken. De dorpen werden leger en kleine buurtscholen die in ieder dorp zaten, sloten. De kinderen gaan hier met de schoolbus en moeten soms 50 kilometer naar de dichtstbijzijnde school.

De regio kent meer rendieren dan mensen. En ook steeds meer beren. Christo bezocht recent een wildkijkhut waar ze gevoederd werden en zag er maar liefst 15 tegelijk. In tegenstelling tot vroeger krijgen de beren meer jonkies – drie a vier versus een a twee – dus de populatie groeit.

Het heerlijke aan avontuur en expedities is het onderdompelen in een andere cultuur. Een cultuur die volgens hem moeilijk te vatten is, maar zich uit in verbinding met de natuur en vakmanschap. Met name de oudere generaties zijn erg goed met hun handen. Ik vind het geweldig om even echt verbinding maken met locals waarna je onder het scherm mag kijken waarop toeristen rondhuppelen. The Truman show revisited.

James Bond residence

Na een korte poolexpeditie bij Adventure Apes – later meer over dit fantastische avontuur in een aparte bijdrage – volgt een transport naar het mooiste wildernis-hotel waar ik ooit verbleef, Isokenkäisten Klubi Wilderness Lodge en restaurant. Na een rit van een uur door besneeuwde bossen doemt een houten gebouw op aan de oevers van Lake Heikinjärvi dat helemaal past in haar omgeving. We worden hartelijk ontvangen door de zussen Zussen Sirpa en Katja en ze gaan ons niet veel later voor naar een rooksauna die tot de beste sauna’s ter wereld wordt gerekend.

In 1974 kocht vader Aimo Kämäräinen deze boerderij. De eerste klanten waren veelal mensen van hoge posities in Finland, de zogeheten ‘big-shoe people’ die hier in stilte konden vergaderen en die zorgden voor de bijnaam ‘Club of the Big-Shoe People’. Als je hier in stilte overnacht, zie je gewoon de Mikhail Gorbatchev’s van deze wereld overleg hebben. James Bond moet hier zijn intrek hebben gehad. Wallander ook trouwens.

Noorderlicht gluren vanuit een iglo

Het hotel bevindt zich slechts twee kilometer van de Russische grens. We krijgen allemaal een kamer, maar ik mag één van de iglo’s (van voornamelijk glas) betrekken die op het ijs achter het hotel drijft. Het is mijn verjaardag en de groep gunt mij een nacht met veel noorderlicht. Zo eindig ik mijn verjaardag lezend in een hemelbed en kijkend naar de duizenden sterren die ik via het glazen dak kan ontwaren. Helaas laat de Aurora Borealis – een van de attracties waarom deze regio bekend staat – zich niet zien. De sterrenhemel maakt veel goed, want lichtvervuiling is hier niet.

Betoverend sneeuwlandschap

Na een heerlijk ontbijt kleden we ons in overalls en een helm. Vanuit het hotel worden tal van activiteiten georganiseerd. Vandaag neemt de heer des huizes ons in een slede mee naar de top van de Kuntivaara hill achter het hotel. Hij op de sneeuwscooter, wij met dekentjes in een kerstmanslede erachter. Het is ijzig koud en dat wordt alleen maar erger naarmate we hoogte winnen.

Het panorama is sprookjesachtig. Dit is een kam die vol in de wind ligt en dat leidt tot een betoverend sneeuwlandschap. Er is geen groen meer te zien en alle bomen en struiken zijn getransformeerd tot mysterieuze sneeuwwezens waar we ons een weg doorheen banen. Mijn gids Anna heeft hier recent Sir David Attenborow rondgeleid. Dat was niet zomaar.

Worstjes braden in een kota

De tocht eindigt op de top waar we bessensap drinken in een kota, zeg maar een piramidevormige BBQ–hut waar je een vuur stookt en omheen zit. Onze gastheer maakt een stevig vuur en we warmen ons. Niet veel later sluiten allerlei kerels aan die met hun sneeuwscooter omhoog zijn gekomen om hier een worstje te braden. In een kota is altijd plek en we dikken in.

Iedere zichzelf respecterende Fin heeft een uitschuifbare telescopische grillspies met twee puntjes waar je de worst aan kan spiesen. Het is een bijzonder gezicht. Vervaarlijk uitziende manspersonen in leren overalls met nekbeschermers gaan op één knie zitten om dan met het allergrootste geduld een klein worstje te braden terwijl ze dromerig in de vlammen staren. Ze hebben dat al honderden keren eerder gedaan, een nationale sport. Vertederend.

Een huskysafari door het woud

In de middag volgt een transfer naar Lammintupa Winter Village, zeg maar een kamp in het bos met 150 husky’s die niets liever willen dan hollen. Ik heb flashbacks naar die Rus die ik ontmoette en die het snelheidsrecord brak toen hij Groenland met honden overstak. Hij trok 590 kilometer over de Groenlandse ijskap en zijn honden waren net zo majestueus en sterk als de exemplaren hier. Het is een kakefonie van enthousiast geblaf en niet veel later racen mijn gids en ik met een slede door de bossen. Vijf honden trekken ons energiek voort. De jongste blijft maar omkijken en moet onderweg poepen. Volgens mijn reisgenote is het een talent, zo hard rennen en poepen tegelijk. Droge Finse humor.

Skiën en etiketta

Je vindt hier alle denkbare wintersportmogelijkheden want Ruka is een van de prominentste alpine skigebieden van Lapland. Op en om de Rukatunturi in het skicentrum Ruka wordt geskied van oktober tot mei. Er zijn bijna 30 pistes waarvan je zowel als beginner en gevorderde kunt genieten. De langste piste is 1.300 meter en het grootste verval is 201 meter. De pistes zijn verdeeld over vier hellingen en snowboarders kunnen hier hun hart ophalen in de superpipe en een snowboardpiste met jumps en rails.

Voor de langlaufers zijn er vele geprepareerde routes beschikbaar van in totaal bijna 500 kilometer, waarvan zo’n 40 kilometer is verlicht. Langs de routes zijn talloze stopplaatsen met kota’s en bankjes.

Ik heb ontzettend veel geskied in de Alpen en het Sauerland en een broertje dood aan wachtrijen en drukte. Daarvan is hier geen sprake en dat maakt het hier een verademing. De regio kent vijf Nationale parken met adembenemende natuur. Duurzaamheid wordt hier heel serieus genomen en het vertaalt zich in een aantrekkelijke campagne met waarden die worden uitgebeeld op kleurrijke ansichtkaarten, de ‘Etiketta’ waar je je aan moet houden.

The sound of silence

De dag eindigt in Magical Pond, een park met iglo’s die verspreid liggen door het bos. Ik ben geen hoteltype, maar de onderkomens zijn hier zo gemaakt dat ik me onderdeel van het groen voel. Via het dak kan ik sterren en eventueel noorderlicht zien. Heerlijk wakker worden ook.

De uren bij dag en dauw zijn de stille uren. Er hangt een lome sfeer alsof de tijd verdikt, afremt. Extra stil door die sneeuw die absorbeert. In de verte de zon die laag boven de sparren hangt en de deken van sneeuw doet glinsteren, fonkels die de nieuwe dag aankondigen. Ik sip aan de koffie, lees mijn boek. Ben totaal in mijn element tussen de elementen. In stilte.

De ruige rendierherder

Een laatste transfer naar Palosaari Reindeer Farm. Ik ben geen fan van nepperige uitjes die in scene zijn gezet voor toeristen. Een beetje sceptische ben ik dan ook als eigenaar Mika Lappalainen in een rendierpak-met-dolk-aan-de-riem komt aanlopen. Ik ben echter direct verkocht en hang aan zijn lippen.

Deze zesde-generatie-rendierfarmer is een karikatuur, een noeste kerel die in het verkeerde tijdperk is beland. Hij steekt een betoog af over de zeges en vloeken van whatsapp. Nu kan iedereen hem bereiken en zeuren over een rendier dat door de tuin loopt, maar tegelijk kan hij ervoor zorgdragen dat zijn dieren niet over de Russische grens verdwijnen. Toch zou hij niets liever willen dat dit eenvoudige leven zegt hij: ‘It is a hard life and hard work. But you experience a freedom that money cant buy.’

De cyclus van het leven

Mikka doet de levenscyclus van de rendierkudde uit de doeken. Alle rendieren in deze regio staan in de winter achter hekken want het bos is veranderd. Door de grootschalige houtindustrie is de begroeiing veranderd en vinden de rendieren geen bomen met laaghangende takken meer waarvan ze kunnen eten. Ze moeten dus wel verzorgd worden. Op sommige plekken staan de hekken gewoon open maar de dieren worden wel gevoed. De grote kudde krijgt nooit contact met mensen.

Ze worden eind april lolgelaten want dan kunnen ze weer voedsel vinden. In mei worden de meeste jonkies geboren. Na tien minuten staat het jong op eigen benen en na 45 minuten lopen ze. Die bliksemsnelle groei is mogelijk door de moedermelk, een superfood met 22 procent vet. De dieren met het grootste gewei krijgen het meeste voedsel, dat zijn de vrouwtjes die bovenin de hiërarchie staan. In september zijn het de mannetjes die de grote geweien hebben als ze de vrouwtjes dekken. Ze verliezen ze in november en dalen in de hiërarchie.

Lapland heeft, anders dan wij gewend zijn, zes seizoenen per jaar. Daarin kent de winter twee seizoenen, namelijk de ‘diepste winter’ en het ‘vroege voorjaar’. Na de zomer dient de Ruska (herfst) zich aan, waarna het vroege najaar volgt, van oktober tot december.

Alle rendieren behoren bij een herder, er zijn geen wilde dieren meer in dit gebied. Juni en juli beginnen de hoeders het hooi te verzamelen, een baal per rendier per winter. Eind juli begint het regenseizoen en bewegen de rendieren richting gebieden waar ze mushrooms kunnen eten zodat ze vet voor de winter hebben.

De geweien kunnen wel drie cm per dag groeien en daarna harden ze uit zodat het lijf er geen bloed meer doorheen hoeft te pompen en het lichaam de energie kan sparen. September hebben de mannetjes wel 20 tot 60 dames om zich heen. In oktober stopt het paren en selecteren ze de dieren die worden geslacht zodat er geen overbegrazing komt. Ook het grote wild draagt hieraan bij. Zo kan een adelaar een volwassen dier zonder gewei doden volgens Mikka: ‘Hit the eyes and break the skull…´

The soul

Ik weet niet goed hoe ik Finland onder woorden moet brengen. De eerste indruk van Finland kan zijn dat het een uitgestrekt bos is en dat je het snel gezien hebt. Een Fin op mijn pad corrigeert dat resoluut: ‘Als mijn klanten vragen of ze naar Noorwegen of Finland moeten gaan antwoord ik: ‘Norway is for the eye and Finland for the soul.’ Ik citeer hier graag D.H. Lawrence die probeert het third thing onder woorden te brengen. Hij schreef:

‘Water is something more than the sum of its parts, something more than two parts hydrogen and one of oxygen.’

D.H. Lawrence

Evenzo is Finland meer dan de som van haar delen.

Tel blokhutten, een diepe laag sneeuw, absolute stilte, rokende sauna’s, verstrekkende verlatenheid en dartelende rendieren bij elkaar op en nog kom je niet in de buurt van de impressie die het land achterlaat. Als je je een week onderdompelt in Ruka-Kuusamo ervaar je de ziel van Finland en die gaat veel dieper dan ik verwachtte. Je mag je laven aan de wijsheid van de Sami-cultuur en een diepe verbondenheid met de natuur ervaren. Finland is ongrijpbaar maar intens, het gaat onder je huid zitten. Het betekent dat ik terug kom, waarschijnlijk om het hele land van zuid naar noord door te rennen.

Hoe kom je in Ruka-Kuusamo?

Vanaf Schiphol vlieg je in 2 uur en 25 minuten naar Helsinki en Ruka-Kuusamo ligt op 1 uur en 20 min vliegen van Helsinki. De aansluiting is uitstekend en aangezien Helsinki geen heel groot vliegveld is en veel passagiers van je vlucht waarschijnlijk op de volgende vlucht mee moeten, verliep het bij mij heel soepel. Kuusamo Airport ligt op tien minuten rijden van het centrum van Kuusamo en 25 minuten van het Ruka-skigebied.

Met de trein doe je 10 tot 13 uur over de rit van Helsinki naar Ruka-Kuusamo. Met de auto is het 800 kilometer (10 uur) rijden. Een prachtige rit dwars door de uitbundige Finse natuur.

Activiteiten

• Er is vrijwel geen activiteit te verzinnen die je in de regio niet kunt ondernemen. Ten opzichte van Zuid Europa is de temperatuur hier in de zomer heel geschikt voor actieve sporten. Voor alle activiteiten kijk op: www.ruka.fi
• Het zomerseizoen begint als de sneeuw gesmolten is met hiken. Het bekendste is de Beartrail van 84 kilometer die van de poolcircel naar het Ruka-skigebied loopt.
• Gravelbiken neemt steeds meer toe en is echt een attractie aan het worden in de regio. Ook raften en kanoën op de rivieren in de nationale parken is populair.
• In augustus eindigt het zomerseizoen met het ‘berry picking’. Je kunt overal bessen, vitaminen en kruiden vinden. De Indian summer in de herfst is geweldig. Ze noemen het hier Ruska.
• De winter kent soms wel 200 dagen sneeuw. De verwachting is dat klimaatverandering zal leiden tot meer sneeuw. Ze hebben nu 50 tot 70 centimeter en dat pak wordt dus dikker als het warmer wordt omdat er dan meer regen valt in de vorm van sneeuw.
• Een bijzondere activiteit in de winter is het river floating waarbij je in een suit via de rivier door een gebied drijft. Voornaamste activiteit is back-country skiing met een pulka.

Credits hoofdfoto en headerfoto: Heidi Savolainen

---