Een hiker op de fiets | Op zoek naar de Sami-cultuur in Noorwegen

Een hiker op de fiets | Op zoek naar de Sami-cultuur in Noorwegen

Een reisverhaal van Erwin Zantinga

In Sápmi, het gebied waar de Sami wonen, ben ik niet de enige fietser. Wel heeft iedereen een betere fiets dan ik. Of fietshandschoenen. Een helm of fietstassen. Ze hebben reserveonderdelen, bandenplaksetjes en een lycra fietspakje aan. Ik heb niets van dat. Dikke bergschoenen, een legerjas van de lokale dumpstore, loopstokken, een tweedehandsfiets van de Zweedse marktplaats en als kers op de taart, een enorme backpack. Volgens mij ben ik een hiker op de fiets.

Rendieren volgen

Ik ben op reis door Sápmi, het territorium waar de Sami wonen. Ik reis hier om de Sami cultuur te leren kennen en vooral de Sami muziek. En natuurlijk om de adembenemende natuur te ontdekken. Daarom besluit ik na tips van de lokale bevolking langs de fjorden te fietsen, zodat ik de meeste muggen uit de weg ga. De Sami laten deze periode hun rendieren ook aan de kust lopen, dus doe ik hetzelfde op de fiets.

Vanaf mijn plekje bij het fjord van Nordnesfjellet vertrek ik zwaar bepakt naar het noordoosten via de E6. In Finland heb ik voor tien dagen eten in geslagen en ik hoop dat mijn fietsje het gewicht houdt.

De landschappen om me heen zijn prachtig en spreken van rust in deze tijden van middernachtzon en een overvloed aan vis. De wegen slingeren om de fjorden waar watervallen vanaf kletteren. Af en toe kom ik een tunnel tegen, maar vaak is er een oude, voor auto’s afgesloten, weg om heen. Dit zijn pareltjes. Geen verkeer en recht door de natuur heen.

De wegen slingeren om de fjorden waar watervallen vanaf kletteren

De E6 is de levensader wat verkeer in het noorden betreft. De weg is erg druk en talloze campers vliegen mij voorbij. Aan het eind van de tweede dag loopt de weg omhoog. En omhoog. En verder omhoog. Ik heb niet door dat ik een pas op rijd, maar na anderhalf uur klimmen vind ik het wel mooi geweest. Het is erg mistig en ik vind een mooi plekje voor mijn tent.

Muggen en vogels

De plek is prachtig. Kleine berken die door het weer geteisterd zijn als de verweerde gezichten van ruige zeevaarders. Weinig blad aan de bomen en de mist zorgt voor een mysterieuze atmosfeer. Tot ik die ochtend mijn tent uit brand van de vroeg opkomende zon. De mist is weg en heeft plaats gemaakt voor muggen, dazen en vliegen. Met een noodgang pak ik alles op en probeer ik vergeefs weg te komen op de fiets. Pas bij de afdaling lukt het de beesten kwijt te raken. Na de stad Alta fiets ik weer een pas op, deze keer bewust.

Het landschap veranderd van fjorden en kliffen naar wijde heuvels. Hier leven sowieso trollen. En vogels. Ik zie een valk vliegen en hij roept naar me. Ik roep terug. Hij roept weer en ik roep nog eens terug, wat leuk! Ik heb nog nooit zo met een vogel gecommuniceerd. En hij vliegt zelfs een stukje met mee terwijl hij echt naar me kijkt!

Hier leven sowieso trollen. En vogels. Ik zie een valk vliegen en hij roept naar me

De valk valt aan

Maar al snel veranderd mijn naïviteit naar een vluchtmodus als de vogel mij aan probeert te vallen. Van boven duikt de valk richting mij terwijl ik door zijn territorium fiets. Ik pak mijn waterfles en houd hem omhoog, als hij aanvalt op het hoogste punt gaat mijn fles kapot en niet mijn hoofd. Ik trap snel door en met een hele fles laat ik de valk achter.

Zee-Sami

De Noorse fjorden zijn het gebied van de Zee-Sami. Ze leefden heel vroeger van de visvangst, in de zomer en winter los van de Noorse bevolking. Nu zijn ze geïntegreerd in de Noorse samenleving. Ik heb weinig tot geen sterkte tekenen van de Sami cultuur gezien aan de kust. Dat betekent niet dat ze er niet zijn natuurlijk! Volgens Åsa Márgget Anti, zijn de Zee-Sami nog steeds erg beïnvloed door de assimilatie politiek van de jaren 1900.

Dit was een systeem, bedacht om de Sami cultuur uit te wissen door indoctrinatie van kinderen, strenge regels op te leggen aan de Sami gemeenschap en aangepraatte schaamte door de toenmalige kerken. Er zijn nu nog maar een handvol mensen die joiken en velen vinden het nog steeds een schaamte om Sami te spreken. Åsa uit Kautokeino is “Pathfinder of Sami values” en professioneel joiker.

Toen ze probeerde om Zee-Sami joiks op een festival te krijgen zeiden de organisatoren uiteindelijk toch nee. Wie weet gaat het in de toekomst veranderen met een nieuwe generatie muzikale Sami.

Adembenemende heuvels

Vanaf Olderfjord gaat het me voor de wind. Letterlijk. De weg naar het noordoosten kenmerkte zich door de tegenwind die ik elke dag wel had maar nu fiets ik naar het zuiden, langs de laatste prachtige fjorden van Lakselv en verder landinwaarts. Ik hoop of stevige wind en weinig muggen.

De omgeving maakt me stil. De weidsheid van het land voel ik in al mijn poriën. Als de langzaam ondergaande zon ook nog eens alles om mij heen laat fonkelen weet ik het zeker. Dit is subliem.

Honderden kilometers om mij heen is niks. Alleen bossen, heuvels en rivieren en Vast ook wel beren

Na op mijn vuurpotje gekookt te hebben duik ik mijn kleine groene tentje in. Vanaf Karasjok is het 120 kilometer recht door de bossen, richting Kautokeino. Honderden kilometers om mij heen is niks. Alleen bossen, heuvels en rivieren. Vast ook wel beren.

Kautokeino

Kautokeino is het grootste dorp in een straal van zo’n 130 kilometer en het “Sami centrum” van Noorwegen. Het is tevens het geografische middelpunt van Sápmi. Kautokeino (of Guovdageaidnu in Sami) betekent “in het midden van de weg”. In de zomer is het dorp redelijk uitgestorven, omdat veel mensen bij de rendieren zijn. Behalve tijdens het Herfst Festival, midden augustus, als er een watercross met sneeuwscooters is en muziek en eten.

Maart is de maand van het Paasfestival, als rendierraces zijn, trouwerijen worden geregeld en vormsels worden gehouden. In het dorp staat de Sami University of Applied Sciences, waar je een opleiding als rendierherder kan volgen, Sami taal kan studeren maar ook kan leren om Sami handwerk te maken. Ik sprak een Inuït vrouw uit Groenland die er journalistiek studeerde. Als niet-sami kan je er dus ook terecht, al zal je een goede reden moeten hebben waarom je juist daar wilt studeren.

Werken op een Sami-boerderij

Vlak bij Kautokeino ligt een boerderij waar ik tien dagen ga werken, om zo te zien hoe het boerenleven van een Sami-gezin is. De eerste vijf dagen ben ik alleen. De man des huizes is bij de rendieren in de bergen en de vrouw des huizes in Alta, in het noorden. Ze heeft een bedrijf waar ze voedingssuplementen maakt van rendierlever, dit zit namelijk vol goede mineralen.

De vijf dagen dat ik met het gezin werk merk ik dat ze een erg sterke band hebben. Niet alleen met het gezin, maar met de gehele familie. Dat is ook nodig want naast het extreme klimaat, wat het leven al zwaar genoeg maakt, hebben de Sami een verleden met veel dieptepunten. En samen sta je natuurlijk een stuk sterker. Sociale cirkels zijn heel belangrijk. Op hun trouwdag, die twee dagen duurde, kwamen maar liefst 1500 mensen.

Na tien dagen werken en leven op de boerderij is het tijd voor mij om weer verder te gaan.

Beren, wolven, lynxen en veelvraten

Wiebelend fiets ik Kautokeino uit, richting de Finse grens in het zuiden. Een eenzame weg snijdt recht door de tundra heen als een riem door een broek, aan weerszijden niks anders dan berken, water en grassen. Honderden kilometers is hier hetzelfde. Bij de Finse grens begint het landschap langzaam te veranderen. Naaldbomen duiken hier en daar op, de bossen worden minder dicht. Dit is de plek waar beren, wolven, lynxen en veelvraten voorkomen.

De komende dagen fiets ik via het zuiden naar het oosten van Finland, naar Inari waar ik ga werken op het Ijahis Idja festival. Het belooft een mooi festival te worden met ISAK en Mari Boine.

Tweehonderd kilometer lopen

Daarna ga ik me klaar maken om tweehonderd kilometer te lopen, van Kilpisjärvi naar Kautokeino. Tweehonderd kilometer door de Finse en Noorse heuvels terwijl de herfst hier al neerdaald. Het kan vriezen maar het kan ook twintig graden worden. Eerst maar eens zorgen dat ik niet word opgegeten door een beer.

Via Mountainreporters neem ik je uitgebreid mee op reis door Sápmi, voor kleinere updates kan je kijken op mijn Facebookpagina of via @erwin_zantinga op Insta.